Wetvoorstel met nummer 33.351: “Wijziging van Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek en de Wet gemeentelijke basisadministratie persoonsgegevens in verband met het wijzigen van de voorwaarden voor en de bevoegdheid ter zake van wijziging van de vermelding van het geslacht in de akte van geboorte.”  Ofwel de transgenderwet is vannacht om 02.00 uur met 51 stemmen voor en 24 stemmen tegen aangenomen door de Eerste Kamer! Een motie die de wet zodanig zou verlammen dat deze onuitvoerbaar zou worden is door een meerderheid afgewezen.

De belangrijkste punten uit de wetswijziging: Om het geslacht te laten aanpassen op de geboorteakte en in het GBA hoef je voortaan niet meer langs de rechter. De procedure gaat via de ambtenaar van de burgerlijke stand. Voor die juridische geslachtswijziging vervalt de sterilisatie-eis, je hoeft jezelf dus niet meer permanent en onomkeerbaar onvruchtbaar te laten maken om een paspoort met een juiste gendervermelding te krijgen.

Van het plenaire debat over de Transgenderwet in de Eerste Kamer heb ik alleen de tweede termijn kunnen volgen. Met de antwoorden van de staatssecretaris op de vragen. Van de eerste termijn heb de samenvatting gezien en (vluchtig) het stenogram gelezen. Veel nieuws heb ik niet gehoord, het was vooral herhaling van zaken die ook in de schriftelijke voorbereiding door de vaste Kamercommissie van Veiligheid en Justitie aan bod zijn gekomen. Ik doe een samenvatting van de belangrijkste zaken uit het debat.

Tussendoor even petje af voor staatssecretaris Teeven. Ik ben geen groot fan van de VVD en ook bij de koers die de staatssecretaris vaart op andere vlakken heb ik zo mijn bedenkingen. Echter heeft hij het wetsvoorstel zowel in de Tweede als in de Eerste Kamer goed weten te verdedigen. Ik heb het gevoel gekregen dat hij ook echt achter deze wetswijziging staat en het persoonlijk belangrijk vind dat deze wet erdoor komt. Het heeft gebleken dat de staatssecretaris zijn huiswerk heeft gedaan. Vooral waar het ging om zijn eigen werkterrein: justitie en strafrecht. Maar ook waar het ging om familierecht hield hij zich staande.

De belangrijkste thema’s in het Eerste Kamer debat waren duidelijk: de waarde van de deskundigenverklaring, de leeftijdsgrens en de ambtelijke procedure.

De senatoren vragen zich af hoe betrouwbaar de deskundigenverklaring is. Onder andere vragen zij zich af of één gesprek al voldoende is. Ze vragen ook hoeveel waarde die verklaring heeft als er een tegenstrijdige second opinion wordt afgegeven. Voor de deskundigenverklaring is het noodzakelijk dat er een duidelijk protocol wordt opgesteld, zodat de verklaringen betrouwbaar zijn. Ook noemt de staatssecretaris dat de deskundigen die aangewezen worden om die verklaringen op te stellen voldoende en actuele relevante kennis en werkervaring hebben. Daarbij noemt hij de drie Gender-teams die Nederland rijk is: Amsterdam, Groningen en Leiden als aangewezen deskundigen. Het team van het UZ in Gent wordt vooralsnog niet aangewezen als deskundige.

Volgens het wetsvoorstel kunnen jongeren vanaf 16 jaar zonder toestemming van een wettelijk vertegenwoordiger overgaan tot het laten aanpassen van hun administratieve geslacht. Eén van de uitgangspunten hierin is de Wet Geneeskundige Behandelings-overeenkomsten. Volgens die wet kunnen jongeren van 16 jaar zelfstandig beslissen om wel of niet een ingrijpende medische behandeling te ondergaan. In de senaat is men bang dat jongeren een onduidelijk zelfbeeld hebben en dat de wens tot geslachts-aanpassing niet duurzaam zal zijn, maar slechts een ‘fase’ die wel over gaat. Vooral de VVD struikelt over de leeftijdsgrens en ziet dit liever verhoogd naar 18 jaar. Aansluitend op de vragen over de deskundigenverklaring geeft de staatssecretaris ook aan dat voor adolescenten extra aandacht zal zijn in het op te stellen protocol. Hij gaat daarbij uit van zeker twee gesprekken. Tevens geeft hij aan dat het grootste deel van de jonge transgenders gesteund is door de ouders of wettelijke vertegenwoordigers. Als belangrijk argument voor de leeftijd van 16 jaar zegt de staatssecretaris dat jongeren in deze leeftijd veel te maken hebben met zaken als aanmelden bij studie, diploma’s en bijbaantjes. Zaken waarin identificatie en de gegevens van de Gemeentelijke Basis Administratie van belang zijn.

De ambtelijke procedure die wordt voorgesteld is nog wel het heetste hangijzer, vooral voor de SP en het CDA. Twee senatoren, beide rechter, voelen zich duidelijk gekrenkt in hun ambtelijke trots wanneer de staatssecretaris zegt dat de rechter in de oude situatie inhoudelijk weinig doet met een aanvraag voor een geslachtswijziging. Hij zegt dat het een papieren zitting is, die rechter doet geen hoor en wederhoor en ziet de persoon in kwestie ook niet. Als transgender verzamel je de benodigde papieren, waaronder een medische verklaring dat je onvruchtbaar bent gemaakt. Die geef je aan een advocaat zodat deze de aanvraag in kan dienen bij de rechtbank. De rechter kan niet meer dan afgaan op de medische papieren en doet uitspraak. In de nieuwe situatie kan je zelf met de stukken naar de ambtenaar van de burgerlijke stand. Die controleert of alle papieren in orde zijn en de deskundige op de lijst staat en zet een stempel. Inhoudelijk mag de ambtenaar niet oordelen over de aanvraag.

In de senaat is een zodanig sterk verlangen naar een rechterlijke toetsing dat dit uitmond in een motie van CDA senator Lokin. De motie stelt dat de staatssecretaris de rechter terug moet brengen in de procedure. De staatssecretaris gaat daar tegenin dat zo’n aanpassing te ver gaat en dat het wetsvoorstel in dat geval opnieuw moet worden ingediend. Het ‘reparatievoorstel’ is een te grote aanpassing om zomaar door te voeren.

De motie-Lokin is afgewezen, het wetsvoorstel is aangenomen. De Transgenderwet zal op 1 juli 2014 in werking treden, zodat er tijd is om het protocol voor de deskundigen-verklaring op te stellen. Volgende zomer kan ik dan zonder gang naar de rechter en vooral zonder dure advocaat een nieuw paspoort aan gaan vragen. Die deskundigenverklaring krijg ik by default, aangezien ik al een diagnose van het VUmc Genderteam op zak heb.